Bwlch Nant yr Arian                                                                                 19 Hydref 2016

Roeddwn i wedi bod ym Mwlch Nant yr Arian o’r blaen ac mae o’n lle hudolus. Rhag ofn na fuoch chi yno, mae o ar yr A44 ychydig i gyfeiriad Aberystwyth o Bonterwyd. Ond roedd ‘na rywbeth ychydig yn wahanol am y lle y tro hwn; roedd o’n fwy agored rywsut ac mi wyddwn i pam - roedd ‘na nifer o goed llarwydd wedi eu cwympo yno.

Mae Canolfan Ymwelwyr Bwlch Nant yr Arian ar lan llyn ac mae ‘na gaffi braf iawn yno lle medrwch edrych dros y llyn wrth gael eich paned. Mae’r ganolfan yn un o’r rhai sy’n bwydo’r barcud coch ac felly mae cyfle i’w gweld yn bwydo bob pnawn. Fel mae’n digwydd, roedd un yn hofran uwchben wrth i mi gyrraedd; mae o’n aderyn trawiadol ac yn un rydan ni bellach yn ei gymryd yn ganiataol yng Nghymru.

Mae ‘na bwyslais ar weithgareddau awyr agored ym Mwlch Nant yr Arian ac mae pobl yn tyrru yma i feicio mynydd, rhedeg a cherdded. Mae’r ardal hon yn goedwig sy’n gorchuddio tua 35,000 o erwau yng ngorllewin Powys a Cheredigion ac mae yng ngofal Cyfoeth Naturiol Cymru. Mi ges i gwmni Gareth Owen, rheolwr y Ganolfan a Greg Jones sy’n Gynlluniwr Coedwigoedd ar y safle ac mi eglurodd Greg eu bod wedi gorfod llwyr gwympo rhannau helaeth o goed llarwydd yma oherwydd Phytophthora ramorum, sef y ffwng sy’n effeithio ar goed llarwydd.

Roedd y Phytophthora wedi ei ddarganfod mewn un lle yn 2012 ar safle fymryn i’r de o’r Ganolfan ac roedd y cwestiwn yn codi wedyn o sut y dylid ei reoli. A ddylid cwympo'r ychydig goed oedd wedi eu heffeithio yn unig neu a ddylid llwyr gwympo er mwyn sicrhau nad oedd haint y llarwydd yn dychwelyd? Penderfynu clirio’r cyfan wnaed yma er mwyn ceisio sicrhau na fydd yr haint yn dychwelyd. A dyna pam roeddwn i wedi sylwi ar ddarnau agored o amgylch y llyn – roedd hwn hefyd yn ddarn ble roedd y llarwydd wedi eu llwyr gwympo.

Y cwestiwn roeddwn i isio ateb iddo, oedd sut maen nhw’n darganfod yr haint. Mae’r llarwydden yn goeden gonifferaidd sy’n bwrw ei nodwyddau dros y gaeaf a hon ydi’r goeden sy’n rhoi’r lliw aur hyfryd mewn clytwaith o goed coniffer yr adeg hon o’r flwyddyn. Yn y gwanwyn mae nodwyddau ifanc ir, gwyrdd golau i’w gweld arni. I ganfod os oes haint ai peidio maen nhw’n edrych ar y coed yn y gwanwyn. Os ydi’r nodwyddau’n dechrau troi’n frown yn y gwanwyn, yna mae angen cymryd golwg eto. Gan fod erwau o goed i gadw llygad arnyn nhw, yr hyn sy’n digwydd ydi hedfan uwch eu pen mewn awyren gan chwilio am y rhai sy’n newid eu lliw yn y gwanwyn.

Unwaith maen nhw’n sylweddoli fod problem gyda’r coed llarwydd, yna maen nhw’n cymryd samplau ac yn anfon darnau o’r canghennau a’r nodwyddau i labordy i wneud profion arnyn nhw. Mae sborau Phytophthora yn cael eu cario yn yr awyr gan y gwynt, ar ddillad, gan anifeiliaid, ar beiriannau, ar feiciau, ar esgidiau a gan gerddwyr. Fe eglurodd Gareth mai dyma pam mae cymaint o bwyslais ar lendid mewn safleoedd fel Bwlch Nant yr Arian. Maen nhw’n gofyn i bawb sy’n ymweld â choedwigoedd i sicrhau fod ceir, beiciau ac esgidiau yn lân – yn arbennig felly os ydych chi’n rhywun sy’n ymweld â nifer o safleoedd tebyg - er mwyn ceisio atal y ffwng rhag lledaenu o un safle i’r llall.

Mae rhai o’r rhannau a gafodd eu clirio yma wedi eu plannu gyda tua 12,000 o goed brodorol – rhai fel y dderwen, masarnen fach, bedwen, y ddraenen wen, y ddraenen ddu a’r geiriosen ddu. Y gobaith drwy wneud hyn ydi y bydd modd osgoi llwyr gwympo a ffwng y llarwydd yn y dyfodol ac y bydd cyfle i fwynhau gogoniant y safle hon drwy’r coed brodorol.