Gwerddon Glyd yn y Goedwig 

Un o’r prynhawniau hynny pan mae amser yn sefyllian oedd hi a chyfle i fyfyrio a rhyfeddu unwaith eto fyth ar fyd natur. Mewn gardd roeddwn i yng nghanol coedwig yng Ngwlad Pwyl, tua deng milltir ar hugain i’r dwyrain o ddinas Poznan. Roedd awyr las uwchben ac ambell i gwmwl gwyn bychan yma a thraw.

Gwerddon fach oedd yr ardd yng nghanol hen goedwig ddilychwin. Cafodd y coed brodorol lonydd i dyfu yn y goedwig hon ers canrifoedd ac erbyn heddiw mae’r llywodraeth yn gofalu amdani. Yn y darn lle roeddwn i, sef pentref bychan bach o’r enw Bure, roedd cymysgedd o goed llydanddail a choed conifferaidd yn tyfu.

Coed conifferaidd oedd amlycaf ac roedd amrywiaeth o larwydd, coed pîn a ffynidwydd yno ond roedd ‘na hefyd goed llydanddail – rhai oedd yn eithaf cyfarwydd i mi fel bedw, deri a cheirios. Be oedd yn braf am y rhan gonifferaidd o’r goedwig oedd ei bod yn ddigon agored a digon o olau yn cyrraedd llawr y goedwig nes bod cyfle i lystyfiant dyfu dan y coed.

Un peth amlwg iawn ar lawr y goedwig oedd morgrug mawr oedd yn brysur yn croesi’r llwybrau i bob cyfeiriad. Roedd y pridd yn eithaf tywodlyd yn y rhan hon, er ein bod ymhell iawn o’r môr ond roedd sawl llyn a phwll yma ac acw drwy’r goedwig.

Hen ffermdy bychan oedd y bwthyn lle roeddem yn aros a thua pum erw o’i amgylch oedd ryw oes wedi’u torri fel caeau gwair neu eu defnyddio i dyfu cnydau. Roedd yr hen beiriannau lladd gwair yn dal o gwmpas ond erbyn hyn wedi eu defnyddio i harddu’r ardd drwy blannu mynawyd y bugail lliwgar ynddyn nhw.

Roedd yr ardd yn hyfrydwch pur gydag amrywiaeth o goed derw, pisgwydd neu goed leim, castanwydden y meirch, ceirios, afalau, eirin a masarnen fach yn ogystal â llwyni fel eirin Mair neu gwsberis a lelog. Eistedd yn y deildy roeddwn i a grawnwin yn disgyn yn rawnsypiau ir o’r to: mae’r tymheredd yma ym mis Awst yn gallu cyrraedd tua 35-36⁰C ac felly roedd yn fendith cael bod dan y cysgod gwyrdd.

Gerllaw roedd sŵn dŵr rhedegog yn llifo drwy bwll oedd yn llawn pysgod aur boliog a cherflun o grëyr glas yn eu gwarchod.

Yma ac acw yn yr ardd roedd gwlâu o flodau o bob lliw a llun a’r perarogl hyfrytaf yn codi ar yr awel.

Afraid ydi dweud fod glöynnod byw yn cael eu denu i’r ardd ac yn arbennig i’r gwely blodau oedd dan ffenestr y gegin. Y ferfain oedd yn tyfu yno ac arni roedd britheg Sbaen (Issoria lathonia; Queen of Spain Fritillary). Prin roeddwn i’n gallu credu fy llygaid – taswn i wedi gweld hon ym Môn, mi faswn wedi bwrw fy nhin dros fy mhen deirgwaith am ei bod yn brin iawn yn Ynysoedd Prydain.

Roedd ‘na blanhigyn oedd yn edrych yn hynod o debyg i’r byddon chwerw neu chwyn Joe Pye (Eupatorium cannabinum; Hemp-agrimony) ond eto doeddwn i ddim yn ei weld yr un fath rywsut. Felly dyma holi be oedd o, a darganfod mai rhywogaeth gardd oedd o Eupatorium maculatum neu Eutrochium maculatum,  spotted Joe-pyeweed – y byddon chwerw fannog. Roedd hwn wedi denu’r fantell dramor (Vanessa cardui; Painted Lady).

Ladis gwynion neu fflocs yn gymysg â’r seithliw a’r lafant oedd mewn gwely arall, a’r lliwiau a’r arogl fel ei gilydd yn hudolus. Ond yr hyn a ddenodd fy sylw’n fwy na dim oedd yr amrywiaeth o drychfilod oedd yno yr ardd: pryfaid dirifedi, chwiws neu wybed mân (oedd yn cosi digon!), mursennod a gweision y neidr yn hofran uwchben y pyllau dŵr, robin sbonc go fawr, chwilod o bob math, gwyfynod yn y gwyll a glöynnod byw yn y dydd. Seren yr Eden yma, fodd bynnag, oedd merch fach o’r enw Weronika Dwynwen, a bydd, mi fydd yn rhaid i mi gael dychwelyd yna!