Coed y Brenin

Sŵn nant yn byrlymu, sŵn yr adar yn canu a sŵn y traffig ymhell islaw i mi oedd yn fy nghroesawu wrth i mi gyrraedd Coed y Brenin. Roedd brigau’r griafolen yn gwargrymu hefo’r aeron coch a hadau’r efwr a’r helyglys yn amlwg iawn. Roedd popeth yn llonydd, dim mymryn o siffrwd y gwynt hyd yn oed a llonyddwch Medi yn lapio am bopeth yn ddistaw a lliwgar.

Ond am unwaith nid wedi dod yma i ryfeddu at fyd natur roeddwn i ond i glywed am y defnydd a wneir o’r coedwigoedd yng Nghymru. Cyfarfod â StJohn Ashworth ac Ifan Jones o Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) roeddwn i, i glywed sut mae coed yn cael eu cynaeafu yng Nghymru ac yn benodol yng Nghoed y Brenin. Mae’r coed yma yn rhan o Goedwig Vaughan oedd ar Ystâd Nannau ac mi gredir fod yna goed wedi bod yma ers oes y Tywysogion oedd yn cael eu defnyddio i hela er mwyn pleser yn ogystal ag i gael bwyd.

Diddorol, felly, ydi sylwi fod defnydd Coed y Brenin wedi newid erbyn heddiw o’r hyn fwriadwyd ar ei gyfer pan sefydlwyd y Comisiwn Coedwigaeth ddechrau’r ganrif ddiwethaf. Y bwriad yr adeg honno oedd gofalu fod ‘na ddigon o bren ar gael ar gyfer rhyfela. Erbyn heddiw mae hamddena yn rhan bwysig o’r hyn sy’n digwydd yng nghoedwigoedd Cymru a chyfle i bobl feicio mynydd, rhedeg a cherdded yn hyfrydwch y gwahanol goedwigoedd.

Sbriwsen Sitca (Picea sitchensis; Sitka spruce), llarwydden (Larix spp; Larch) a ffynidwydden Douglas (Pseudotsuga menziesii; Douglas fir) ydi’r prif gnwd yma a’r Sitca yn bennaf. Mae hon yn goeden sy’n frodorol i ogledd Canada ond mae’n hoffi’r amodau claear a thamp sydd gennym yng Nghymru. Pan fydd y goeden tua ugain i bum mlwydd ar hugain, mae angen dechrau teneuo’r cnwd ac yna mi gaiff ei llwyr gwympo pan fydd tua hanner cant i drigain oed.

Mae StJohn yn gyfrifol am reoli’r cynaeafu yn Nhîm gogledd Cymru ac mi eglurodd sut y gwerthir coed i gynhyrchwyr. Mae dau ddull: naill ai wedi eu cwympo a’u gosod ar un ochr gan weithwyr CNC neu drwy werthu cnwd o goed ar eu traed yn uniongyrchol i’r cynhyrchwyr a hwythau wedyn yn dod â’u pobl eu hunain i mewn i gynaeafu.

Mi ges i gyfle i weld y broses cwympo a gosod y coed mewn pentyrrau. Mi aeth Ifan Jones, Rheolwr Cynaeafu Coed y Brenin, Meirionydd a Phenllyn, a fi reit i mewn i’r goedwig i weld y broses.

Y cynaeafu ydi’r cam gyntaf. Wedi i’r coed gael eu cwympo, mae peiriant anferthol sy’n edrych fel Jac Codi Baw ond hefo cyllyll torri mawr arno yn gafael yn y goeden sydd wedi’i chwympo, tynnu’r brigau oddi arnyn nhw ac wedyn eu torri i’r maint cywir. Aled Jones oedd yn gyfrifol am y Cynaeafwr ac roedd o’n medru gwneud hyn i gyd mewn llai na dau funud!

Roedd y cyfan yn cael ei weithio drwy’r cyfrifiadur oedd yn y cab ac wnes i ddim sylweddoli fod y broses yn cael ei rheoli i’r fath raddau drwy’r cyfrifiadur a llywio deheuig o’r holl fotymau. Roedd o’n gadael y boncyffion wedyn ar lawr.

Yna, twrn y Blaenwr oedd hi, yn cael ei drin yn ddeheuig gan Stephen Ellis y tro hwn.

Peiriant anferthol arall oedd yn gafael yn y boncyffion mewn dull nid annhebyg i godi teganau hefo peiriant codi bach mewn ffair bleser, eu llwytho ar drelar ac yna eu dadlwytho’n drefnus wrth ochr y trac ar gyfer y loriau mawr sy’n dod heibio i’w cario i’r cynhyrchwyr.

Mae’r pren yma’n cael ei ddefnyddio yn y farchnad adeiladu, ar gyfer ffensio ac fel tanwydd biomas. Defnyddir peth o’r llarwydd ar gyfer gwlân coed ar gyfer hidlo finegr, ac mae modd ei ddefnyddio i bacio amrywiaeth o nwyddau gan gynnwys stwffio tedi bêrs!

Mi ges i fore oedd yn agoriad llygad i mi, ac mae’n werth i chi fynd draw am dro i Goed y Brenin.