Ail Natur 121                                         2 Tachwedd 2016

Ryw wag-symera roeddwn i tua canol mis Hydref, a sbïo allan drwy ffenestr y llofft ar yr ardd pan sylwais i ar ddwy frân yn bwyta afalau oedd wedi syrthio ar y llawr. Yna, mi sylweddolais fod plu gwyn ar gynffon un o’r brain ac fod y llall, oedd yn ddu i gyd, yn ryw dueddu i’w bwlio. Rydw i wedi sylwi ar blu gwyn ar y fwyalchen sawl tro ond ddim erioed o’r blaen ar frân. Tybed ydach chi?   

Diolch yn fawr iawn i bawb sy’n ysgrifennu llythyrau mor ddiddorol atom. Diolch i Edwyn Ellis, Dulas am ei lythyr difyr oedd yn cyfeirio ymhlith pethau eraill at y disgrifiad o’r crëyr glas fel “aderyn hefo coesau hir a phig fel cleddyf”. Efallai i chi gofio yn ôl ym mis Mehefin i Edwyn Ellis rannu penillion hyfryd  am enwau’r ffermydd godre’r Eifl hefo ni a minnau’n holi os oedd ‘na rai tebyg mewn ardaloedd eraill.

Rydw i’n ddiolchgar iawn i John Henry Jones, Llangefni am anfon copi o benillion Corwynt i ardal Llanddyfnan hefo enwau’r tai a rhai o’r cymeriadau. Pwy oedd y Corprol Syth a Bardd Tŷ’n Lôn tybed? Diolch yn fawr hefyd i Rhiannon Parry, Penygroes am roi enw llawn Corwynt, sef Owen Thomas ac adrodd hanes y teulu. Wel rŵan, dwi am holi’r un cwestiwn eto. Oes ‘na benillion cyffelyb mewn ardaloedd eraill?

Diolch hefyd i Ann Roberts am anfon hanes y dyn oedd yn casglu gelod yn Llyn yr Hendre ac yn eu cadw mewn jariau ar silff yn y Tyrpeg yng Ngwalchmai yn ystod dauddegau’r ganrif ddiwethaf. Mae’n rhaid eu bod yn dal i gael eu defnyddio yr adeg honno felly.

Roedd Morwenna Williams, Pentraeth yn holi am y bywyd gwyllt ar ôl ailblannu yng Nghoed y Brenin. Mae ‘na lawer llai o lystyfiant gwyllt, brodorol dan goed conifferaidd nag sydd ‘na dan goed fel y dderwen, yr onnen a’r fedwen. Yn yr un ffordd mae’n coed brodorol ni hefyd yn cynnal mwy o fywyd gwyllt. Mae brigau ucha’r coed yn cynnig lle a lloches i adar a gwiwerod i fyw ac adeiladu nythod a magu teulu. Mae’r ffrwythau’n fwyd i’r pryfetach, adar, gwiwerod a mamaliaid eraill. Mae amrywiaeth eang o drychfilod yn byw ar y coed, sydd, yn eu tro yn fwyd i’r adar. Trychfilod fel y gwenyn meirch, gwyfynod, chwilod ag ati sy’n byw ar y dail. Mi fydd rhai o’r llennyrch a gafodd eu llwyr gwympo yn cael eu hailblannu hefo coed conifferaidd i ddarparu pren, ac mi fydd rhai eraill yn cael eu plannu â choed brodorol ac yn y fan honno y medrwn ni ddisgwyl gweld yr amrywiaeth mwyaf o rywogaethau.

Diolch o galon i Elsi Roberts, Abergwyngregyn am anfon yr hanes am yr afal wedi gwreiddio ar goes Hypericum atom. Mi es i draw i weld y llwyn dail y Beiblau yng nghartref Elsi Roberts a chael croeso mawr yno. Yn anffodus roedd yr afal wedi syrthio erbyn i mi gyrraedd ond yr ateb i’r cwestiwn a welais i rywbeth tebyg o’r blaen ydi: Naddo, welais i erioed y fath beth a byddai’n ddifyr iawn gwybod os oes rhywun arall wedi gweld rhywbeth cyffelyb. Mi welais hefyd yr uchelwydd roedd hi wedi llwyddo i’w dyfu ar y goeden afalau.

Rydw i’n dal i ryfeddu at yr hyn sy’n dal i flodeuo yn yr ardd. Mae’r tywydd mor glaear nes bod pethau’n dal ati yn rhyfeddol o hwyr. Mae gen i un mynawyd y bugail glas hardd iawn sy’n tyfu dan y coed rhosys (sydd hefyd yn dal yn eu blodau), a wyddoch chi be - roedd ‘na gacwn yn dal i fela yn ei blodau ddydd Gwener diwethaf!